ABD’deki yangın neden çıktı? Sorumlusu ‘hidroiklim etkisi’ mi? ‘Küresel ölçekte yüzde 66 oranını gördü, Türkiye’de de giderek artıyor’

Los Angeles, son yılların en büyük orman yangınlarıyla mücadele ediyor. Rüzgârın yön değiştirmesi nedeniyle yangınlar, kent merkezinden uzaklaşarak beş ayrı noktaya yayıldı.
 
Yangınlar, yerleşim alanlarına yakın bölgelerde alevlerin sıçramasıyla, yüzlerce hatta binlerce evin kül olmasına yol açtı. Hayatını kaybedenlerin sayısı 20’yi geçerken yaklaşık 150 bin kişi için de tahliye emri verildi. Tahliye edilen 700’den fazla bölge sakini barınaklara yerleştirildi. 

Yangının ilerlemesinde en büyük etken olarak gösterilen rüzgârın hızının 160 kilometreye kadar ulaşması endişeleri daha da artırıyor. Dün şiddetlenen kuru rüzgâr, 32 saatlik bir alarma neden oldu. Ulusal Meteoroloji Servisi, yangını şiddetlendirebilecek rüzgârların yer yer hafta sonuna kadar sürebileceği uyarısında bulundu.

YANGIN NEDEN ÇIKTI?

ABD Ulusal Yangın Koruma Birliği’ne göre, ülkedeki yangınların en önemli kaynağı yıldırımlar. Ancak araştırmacılar, bu olasılığı eledi. Çünkü East Los Angeles County’de başlayan ve yüzlerce evi de yok eden yangının çevresindeki araziye yıldırım düştüğüne dair bir bildirim bulunmuyor.

En sık öne çıkan diğer iki neden ise yangınların kasten çıkarılmış olması ve elektrik hatlarından kaynaklanan alevler. Yangınların kasten çıkarıldığına ilişkin de henüz resmi kanıt bulunamadı.

İnternet kullanıcıları orman yangınlarının Los Angeles’ı ‘akıllı’ bir şehre dönüştürmek amacıyla insan eliyle kasıtlı olarak çıkarıldığı yönünde komplo teorileri öne sürüyor. Ancak araştırmacılar bu iddialara dair de güvenilir bir kanıt bulamadığını belirtiyor.

Öte yandan Woodland Hills bölgesinde yangın çıkarmaya çalışırken yakalandığı iddia edilen bir kişi, bölge sakinleri tarafından gözaltına alındı. Bu durum kundaklama şüphesini artırsa da Los Angeles Polis Şefi Dominic Choi, söz konusu kişinin kundakçılıkla suçlanmadığını, ancak denetimli serbestlik şartlarını ihlal ettiği gerekçesiyle tutuklandığını açıkladı.

Müfettişler ise yangınlardan en az birinin elektrik altyapısından kaynaklanmış olabileceğini düşünüyor. New York Times gazetesinde yer alan bilgilere göre, 1992’den bu yana Kaliforniya’da gerçekleşen 3 bin 600’den fazla orman yangının elektrik hatlarındaki sorunlardan kaynaklandığı tespit edildi. Fakat yine de ana nedenin elektrik altyapısı olduğuna dair güçlü kanıtlar bulunmuyor.

İddiaların ardı arkası gelmezken iklim değişikliğinin etkisi ise neredeyse hiç gündemde yer almıyor. Bu da yangınların sebeplerinin daha geniş bir perspektiften ele alınması gerektiğini gösteriyor.

‘SON 25 YILDA MEYDANA GELEN EN BÜYÜK 20 ORMAN YANGINININ 18’İ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ETKİSİ’

Konuyu Sabancı Üniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi İklim Değişikliği Çalışmaları Koordinatörü Ümit Şahin’e danıştığımda “Kaliforniya, son yıllarda iklim değişikliğinin etkisiyle sık sık büyük yangınların görüldüğü bir bölge haline geldi. Son 25 yılda meydana gelen en büyük 20 orman yangınından 18’i, iklim değişikliğinin etkilerini gösteriyor. En büyük 10 yangından 8’i ise son 5 yıl içinde gerçekleşti” dedi. Şahin, şöyle devam etti:

“Kaliforniya’da son Los Angeles yangınından önce de yerleşim yerlerinin orman yangınları nedeniyle zarar gördüğü durumlar olmuştu. 2018-2021 arasındaki yangınlar sonucu beş kasaba tahrip oldu. Bu yangınların hepsi sıcak ve kurak yıllarda yaşandı. Oldukça yağışlı geçen 2022 ve 2023’te büyük yangınlar görülmedi. 2024 ise insanlık tarihinin en sıcak yılıydı ve sanayi öncesi dönemden 1,6 derece daha sıcaktı. Los Angeles’ın da büyük zarar görmesine neden olan son büyük orman yangını bu aşırı sıcakların ve aylardır süren büyük kuraklığın ardından meydana geldi.”

‘YANGININ HIZLA YAYILMASI İKLİM KRİZİYLE BAĞLANTILI’

Yangınların büyümesinde doğudaki çöllerden büyük bir hızla esen ve dağların üzerinden kıyı alanına inen şiddetli kuru rüzgârların etkili olduğuna değinen Ümit Şahin, “Kuruyan bitki örtüsünün en ufak bir kıvılcımla tutuşup yanmasına ve rüzgâr ile hava koşullarının elverişli olması nedeniyle kente kadar yayılmasına neden oldu. Kentte yangının bu kadar hızlı yayılması da şiddetli rüzgârla ilgili, ama tabii başka sebepleri de olabilir. Ancak bu kadar büyük orman yangınlarının sürekli görülmesi ve hızla yayılması doğrudan iklim kriziyle bağlantılı” ifadelerini kullandı.

YANGINLARDA ‘HİDROİKLİM ETKİSİ’ NE KADAR ETKİLİ?

Kaliforniya'da bulunan prestijli bir araştırma üniversitesi olan University of California, Los Angeles’taki (UCLA) bilim insanlarının yaptığı bir çalışma bu yangınları hydroclimate whiplash (hidroiklim kırbacı ya da hidroiklim etkisi) adı verilen bir fenomene bağlıyor.

Bu fenomen, aşırı nemli ve tehlikeli derecede kuru hava arasında hızlı geçişleri ifade ediyor. Uzmanlar, 2022-23 kışındaki rekor yağışların ardından, Güney Kaliforniya’da yaşanan aşırı sıcaklık ve kuraklığın, yangınlara yol açan ‘çıra gibi kuru’ bitki örtüsünü oluşturduğunu belirtiyor.

UCLA iklim bilimcisi Dr. Daniel Swain, Daily Mail’e yaptığı açıklamada “Hidroiklim etkisi, dünya genelindeki iklim değişikliklerinin en evrensel göstergelerinden biri. Araştırmalar, 20'nci yüzyılın ortalarından bu yana bu etkinin küresel ölçekte yüzde 31-66 oranında arttığını gösteriyor. Özellikle sıcaklıkların 2-3 derece yükselmesi durumunda, bu etki daha da belirgin hale gelecek ve risk değerlendirmelerinde artık dikkate alınması gerekiyor” şeklinde konuştu.

Ümit Şahin ise bu durum için “iklim kriziyle bağlantılı sayılabilir” dedi ve şu bilgilerin altını çizdi:

“Bu durum, kurak ve nemli yılların birbirini izlemesiyle oluşuyor. Bölgede 2020 ve 2021 çok kuraktı, 2022 ve 2023 ise oldukça yağışlı geçti. 2024 ise tekrar aşırı sıcak ve kuraktı. Yağışlı dönemlerde bitki örtüsü artıyor ve böylece yanıcı madde birikimi oluyor. Bunu kuru ve sıcak bir hava ve yağışsız kurak bir dönem izleyince önceki yıllarda biriken bitki örtüsü kuruyup yanıcı hale geliyor ve büyük yangınların ortaya çıkma olasılığı artıyor. Bu tür aşırı kurak ve aşırı yağışlı dönemlerin birbirini izlemesi de iklim değişikliğinin aşırı hava olaylarını artırmasıyla ilişkili olduğu için bu durum da iklim kriziyle bağlantılı sayılabilir.”

AB'nin ERA5 (Avrupa Orta Vadeli Hava Tahmini Merkezi tarafından geliştirilen ve dünya genelindeki hava durumu, iklim ve çevresel koşullara dair yüksek çözünürlüklü veri sağlayan bir iklim modeli) modeli de dahil olmak üzere farklı iklim modelleri, hidroiklim darbesi olaylarının bu yüzyılın sonuna kadar artacağını tahmin ediyor.

‘TÜRKİYE’DE DE ORMAN YANGINLARININ ARTACAĞI ÖNGÖRÜLEBİLİR’

Hidroiklim etkisinin bundan sonra en çok Kuzey Afrika, Ortadoğu, Güney Asya ve Kuzey Avrasya’da artacağı tahmin ediliyor. Peki, duruma ülkemiz açısından bakarsak neler söyleyebiliriz?

“Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) 6. Değerlendirme Raporu'na göre iklim değişikliğiyle birlikte kuraklığın arttığı beş bölgeden biri Türkiye’nin de yer aldığı Akdeniz havzası” diyen Ümit Şahin, şu önemli bilgilerin altını çizdi:

“Türkiye aşırı sıcakların dünya ortalamasının üzerinde arttığı bir ülke. Kuraklık ve aşırı sıcaklar birleşince Türkiye’de de orman yangınlarının artacağı öngörülebilir. Zaten ülkemizde görülen ilk mega orman yangını 2021’de yaşandı. İklim krizinden önce aynı anda birçok yerde başlayan ve bu kadar geniş alanların bu kadar kısa sürede yandığı mega yangınlara dair bir kayıt yok.” 

‘FOSİL YAKITLARI BİR AN ÖNCE TERK ETMEMİZ GEREKİYOR’

Bu yangın, suyun önemini de bir kez daha gözler önüne serdi. Ülkemiz de dönem dönem orman yangınlarıyla boğuşuyor. Bu noktada hem su tasarrufu hem de iklim değişikliği ile mücadelede nasıl adımlar atmamız gerekiyor?

Ümit Şahin, “Orman yangınlarının iklim kriziyle artmasına karşı verilmesi gereken öncelikli mücadele fosil yakıt (kömür, petrol, doğal gaz) kullanımını ve sera gazı salımlarını azaltmak ve ormanlar başta olmak üzere doğayı korumaktır. Su kıtlığını da ancak iklim kriziyle mücadele ederek ve su kaynaklarını koruyarak önleyebiliriz. Fosil yakıtları bir an önce terk etmeden ve tamamen temiz enerji kaynaklarına geçmeden iklim kriziyle mücadele etmek mümkün değil” ifadelerini kullandı.

Fotoğraflar: AA, İHA