Okul öncesi dönemi çocuklarında yalan
Genellikle insanlar zor durumda kaldıklarında kendilerini kurtarmak amacıyla yalana başvururlar. Yetişkinler yalanı, kasıtlı ve bilinçli olarak karşısındakini kandırma amacıyla kullanırlar. Okul öncesi dönemde de 3 yaş sonrası çocuklar zaman zaman gerçek olmayan ifadeler kullanabilirler. Ancak bu noktada çocuğun yanlış ifadelerini bir yetişkinin söylediği yalan gibi değerlendirmek doğru değildir. Algısal hatalar, dikkati üstüne çekme çabaları, hayal ile gerçeği ayırt edememe gibi pek çok durum çocukların yalan söylemesine neden olabilmektedir.
Hayal gücüne dayalı yalanlar: Okul öncesi dönem çocuklarının hayal gücü çok zengindir. Özellikle 3 yaş ve sonrasında hayal gücüne bağlı sembolik oyunlar çok sık görülür. Bu gibi durumlarda söyleneni yalan olarak değerlendirerek çocuğa kızmak veya doğru olanı öğretmeye çalışmak çocuğun yaratıcılığını ve hayal gücünü sınırlar.
Dikkat çekmeye dayalı yalanlar: Normalde çevresinden göremediği ilgiyi abartılı bir durum anlattığında gördüğünü fark eden çocuk, fark edilmek ve ön plana çıkmak için bu tür yalanları her durumda kullanmaya başlayabilir. Örneğin çocuğun okulda 15 tane elma yedim diyerek ailesinden tepki almaya çalışması gibi.
Gözleme dayalı yalanlar: Bu tip yalanlarda başrol genellikle çocuğa bakım verendir. Örneğin anne çocukla birlikte evde otururken çalan telefona şu an dışardayım diye cevap veriyorsa çocuk bu durumu normalleştirir ve başka yerlerde kullanmaya başlar.
Korkuya dayalı yalanlar: Çocuk yanlış, eksik veya hatalı bir iş yaptığında ailesi tarafından sözel veya fiziksel olarak cezalandırılıyorsa, korktuğu için kendini koruma amacıyla yalana başvurabilir.
Kabul edilme kaygısına dayalı yalanlar: Özellikle mükemmeliyetçi bir ailede büyüyen çocuklarda çok sık rastlanılan bir durumdur. Çocuğun kendini ispatlama ve ailesinin gözüne girme kaygısıyla söylediği yalanlar, örneğin dış çevrede bir arkadaş grubuna girme amacıyla söylenen yalanlara dönüşebilir. Anaokulunda evcil hayvanı olan 2 çocuğun birbirlerine hayvanlarını anlatırken, sırf aralarına girmek için bir evcil hayvanı olduğunu varsayıp anlatan başka bir çocuk buna örnek gösterilebilir.
Şaka yoluyla söylenen yalanlar: Çocuk yalnızca gülmek, eğlenmek ve eğlendirmek amacıyla bu tür yalanlara başvurabilir.
Ebeveynlere öneriler
Çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarını gözlemlemek ve buna yönelik davranmak gerekir. Ebeveyn olarak çocuğun anlattığı her şeyi önem derecesi gözetmeksizin yadırgamadan, küçümsemeden dinlemek, anlamaya çalışmak bu hususta çok önemlidir. Böylece çocuk ailesi tarafından önemsendiğini hisseder ve kendini değerli hissetmek veya dikkat çekmek için yalan söylemeye ihtiyaç duymaz.
Çocuğunuzun yalan söylediğini düşünseniz dahi bu şüpheyi çocuğa yansıtmak doğru değildir. Bunun yerine çocuğu gözlemlemek, neden yalan söylediğini araştırmak ve ihtiyacı doğrultusunda ilerlemek doğru olacaktır.
Çocuk size bir durumu abartılı şekilde anlatıyorsa bunu yalan olarak etiketlemek veya tam tersine desteklemek doğru değildir. Örneğin okulda 15 tane elma yedim diyen bir çocuğa ‘’15 elma yemen imkânsız doğru söyle’’ veya ‘’vay 15 elma yedin demek çok güçlü olmalısın’’ gibi cevap vermek doğru değildir. Bunun yerine bugün okulda resim çizdiniz mi peki gibi bir yaklaşımda bulunabilirsiniz. Burada önemli olan çocuğu zaten önemsediğinizi hissettirerek dikkat çekme amacıyla çocuğun bu tür söylemlere ihtiyacının olmadığını göstermek olacaktır.
Çocuğa hata yaptığı zaman kızmak, bağırmak, ceza vermek çocukta korkuyu pekiştirir. Bu sefer çocuk bir sonraki hatasında alacağı tepkilerden korktuğu için yalana başvurur ve bu şekilde yalan onda alışkanlık haline gelebilir. Bunun yerine hata yapsa da yanında olduğunuzu ona hissettirerek nasıl telafi edeceği ile ilgili onunla konuşabilirsiniz. Her koşulda kayıtsız şartsız onu kabul edecek ebeveynlerinin olduğunu bilen çocuk yalana ihtiyaç duymaz.
Çocuktan her zaman daha iyisini istemek, en mükemmelini beklemek çocukta kaygı ve korkuya sebebiyet verir. Yaşadığı bu kaygı sebebiyle çocuk sırf ailesinin gözüne girmek için yalana başvurabilir. Bu nedenle çocuğa çok fazla müdahale etmeyip güvenli sınırlar içinde özgür bırakmak, başaramadığı zaman isterse tekrar denemesi için fırsat yaratmak ancak zorlamamak gerekmektedir.
Çocuğunuzun yanında çevrenizle iletişiminize dikkat edin. Sizin başkalarına yalan söylediğinizi fark eden çocuk bunu hemen kendi hayatında dış çevreye ve size karşı uygulamaya başlar. Yine aynı şekilde çocuğun dikkatini dağıtmak, onu herhangi bir şeye ikna etmek amacıyla söylenen anlık yalanlar ve tutarsız davranışlar hem aranızdaki güven ilişkisini zedeler hem de çocuğu yalana teşvik eder.
Hürriyet.com.tr