Endometriozis küresel bir halk sağlığı problemidir
Mart ayı, dünya genelinde Endometriozis Farkındalık ayı olarak anılmakta ve bu dönemde sağlık otoriteleri, sivil toplum kuruluşları ve hasta destek grupları milyonlarca kadını etkileyen bu sinsi hastalığa dikkat çekmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Endometriozis’in dünya çapında yaklaşık 190 milyon kadını etkilediğini ve teşhisinin ortalama 7-10 yıl geciktiğini raporlamaktadır. Amerikan Üreme Tıbbı Derneği (ASRM) ve Avrupa İnsan Üremesi ve Embriyoloji Derneği (ESHRE) gibi kurumlar tanı ve tedavi süreçlerini hızlandırmak, toplumda farkındalık yaratmak ve yaşam kalitesini artırmak amacıyla bu ay boyunca etkinlikler düzenlemektedir. Endometriozis yalnızca bir kadın hastalığı değil; aynı zamanda iş gücü kaybına, psikolojik sorunlara ve ciddi sosyal etkilere neden olan küresel bir halk sağlığı problemidir.
ERKEN TANI İLE KOMPLİKASYONLAR ÖNLENEBİLİR, YAŞAM KALİTESİ ARTIRILABİLİR
Endometriozis, rahim iç dokusu olan endometriumun rahim dışında büyümesiyle oluşan kronik inflamatuar bir hastalıktır. Yumurtalıklarda yerleştiğinde içi eski kanla dolu, kahverengi sıvı içeren kistler oluşur ve bu yapılar endometrioma ya da halk arasındaki adıyla çikolata kisti olarak adlandırılır. Endometriomalar sıklıkla pelvik ağrı, şiddetli adet sancısı, cinsel ilişki sırasında ağrı ve kısırlık gibi belirtilerle kendini gösterir. Çalışmalara göre endometriozise bağlı kısırlık, hastaların yaklaşık %30-50’sini etkilemektedir. Ayrıca endometriomalar, yumurtalık rezervinde azalmaya yol açarak üreme potansiyeline doğrudan etki etmektedir. Bu nedenle, hem semptomların kontrolü hem de doğurganlığın korunması açısından zamanında tanı ve uygun tedavi son derece önemlidir. Tanı, genellikle klinik öyküye ve görüntüleme yöntemlerine dayanır. Şüphe duyulan hastalarda farklı yöntemler kullanılmaktadır. Endometriomaların tanısında ilk basamak Transvajinal Ultrasonografi yöntemidir. Bu yöntemle kistin içeriği karakteristik olarak homojen ve hiperekojen görünür. Manyetik Rezonans Görüntüleme ise karmaşık vakalarda anatomik detayların netleştirilmesi amacıyla tercih edilir. Hastalardan birtakım kan testleri istenebilir. CA-125 gibi belirteçler bazı vakalarda yükselebilir; ancak tanı koydurucu değildir. Endometriomanın kesin tanısı gerekirse biyopsiyle birlikte laparoskopik cerrahi sırasında konur. Erken tanı sayesinde hem komplikasyonlar önlenebilir hem de hastaların yaşam kalitesi belirgin şekilde artırılabilir.
CERRAHİ MÜDAHALE İLK SEÇENEK DEĞİLDİR
Endometrioma tedavisinde yaklaşım, hastanın yaşı, semptomları, çocuk sahibi olma arzusu ve kist özelliklerine göre kişiselleştirilir. Tedavi yöntemleri genellikle iki ana başlıkta değerlendirilir. Bunlardan ilki medikal tedavilerdir. Medikal tedavi, semptomların kontrol altına alınmasında, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmada etkilidir ancak endometriomayı tamamen ortadan kaldırmaz. Tedavide ikinci tercih edilen yol ise cerrahi yaklaşımlardır. Cerrahi müdahale, her hastada ilk seçenek değildir. Özellikle doğurganlık çağındaki kadınlarda operasyon kararı dikkatle ve multidisipliner şekilde değerlendirilmelidir. Ameliyatın yumurtalık rezervine zarar verme riski bulunmaktadır. Cerrahiye karar verilmeden önce dikkate alınması gereken bazı kriterler vardır. Bu kriterleri Endometrioma boyutunun 10 cm ve üzeri büyüklükte olması, şiddetli ve ilaç tedavisine dirençli pelvik ağrı, kısırlık öyküsü ve tüp bebek tedavisi öncesi değerlendirme gerekliliği, kistte atipik görünüm veya hızlı büyüme, tekrarlayan endometriomalar şeklinde sıralamak mümkündür. Başvurulan cerrahi yöntemler arasından Laparoskopik Kistektomi sayesinde kist kapsülüyle birlikte çıkarılmaktadır; bu yöntem doğurganlık açısından olumlu sonuçlar verebilir ancak over rezervi etkilenebilir. Enerji Tabanlı Yüzey Tahribi yöntemi Kist kapsülü çıkarılmadan iç yüzeyin lazer, plazma enerjisi veya bipolar elektrocerrahi ile tahrip edilmesi yöntemidir. Bu yöntem yumurtalık dokusunu koruma önceliği olan hastalarda tercih edilebilir. Ooferektomi yöntemi ise yalnızca menopoz sonrası kadınlarda, malignite riski varsa veya tekrarlayan ciddi semptomlarda uygulanmalıdır.
TEDAVİ PLANLAMASI MUTLAKA KİŞİYE ÖZEL OLMALIDIR
Endometrioma nedeniyle doğal yollarla gebe kalamayan kadınlar için tüp bebek tedavisi en etkili seçeneklerden biridir ancak cerrahinin yumurtalık rezervini azaltabileceği göz önünde bulundurularak tüp bebek tedavisi öncesi cerrahi her zaman gerekli olmayabilir. ESHRE kılavuzları, tüp bebek planlanan ve asemptomatik endometrioması olan kadınlarda cerrahiden kaçınılabileceğini belirtmektedir. Endometriozis ve endometrioma sadece üreme sağlığını değil, kadınların genel yaşam kalitesini etkileyen sistemik bir hastalıktır. Mart ayı boyunca artan farkındalık, bu hastalığın erken teşhis edilmesi ve etkili şekilde yönetilmesi için büyük bir fırsattır. Tedavi planlaması mutlaka bireyselleştirilmiş olmalıdır. Hem hastanın şikayetleri hem de doğurganlık hedefleri dikkate alınmalıdır. Doğru bilgi, multidisipliner yaklaşım ve zamanında müdahale ile endometriozisle mücadelede güçlü bir yol kat edilebilir.
