Polikistik over sendromu nedir, kısırlığa yol açar mı?

PKOS genelde ergenliğe girmeyle beraber başlayan bulgulara neden olur. Ancak erken ergenlik döneminde yani ilk birkaç yıl bu bulgular normal genç kızlarda da görülebileceğinden ayırt edilmesi zordur. Bu nedenle tanı konması gecikebilir. Ergenlik dönemine PKOS benzeri şikayetleri olan genç kızların daha dikkatli takip edilmesi gerekir. Bazı hastalarda ise daha geç yaşlarda aşırı kilo alımı, stres ve kötü beslenmeye bağlı PKOS bulguları ortaya çıkabilir.

Neden hastalığın adına polikistik over denmiş?

PKOS hastalarında ultrasonda yumurtalıklar normalden büyük görünür. Yumurtalıkların içinde minik-mercimek büyüklüğünde kistcikler vardır. Bunlar erken gelişme aşamasındaki yumurtacıklardır. Normal yumurtalıklarda da bunlardan vardır. Ama sayıları 5-8 adet kadardır. Bunlar her ay gelişerek olgunlaşır, içlerinden biri çatlar ve yumurtlama olur. PCOS olan hastalarda ise yumurta gelişmesinin duraklamasına ve yumurtlama olmamasına bağlı bu minik kistciklerden ultrasonda fazla miktarda (10-12’den fazla) görülür. Yumurtalığın içi ufak inci gibi kistciklerle doludur. Bu yüzden hastalığın adına polikistik over denmiştir.

Polikistik over neden olur?

PKOS’un tam olarak nedeni belli değildir. Ancak genelde ailesel yatkınlık vardır. Yani ailede kadınlarda benzer bulguları olanlar vardır. Ailenin kadınlarında tüylenme, yumurtlama bozuklukları, gebe kalamama ve adet düzensizlikleri gibi sorunların hepsi veya bir kısmı farklı kombinasyonlar halinde bulunabilir. Farklı bireylerde farklı bulgular görülebilir. Ama ana neden hormonal bozukluktur. Bu sorunlar kilo alımıyla daha da şiddetlenebilir. Bu ailelerde şeker, tansiyon hastalıkları ve obezite daha sık görülür.

PKOS’un diğer bir nedeni insülin fazlalığı olabilir. Özellikle kilosu fazla olan hastalarda insülin miktarı artar. Aşırı insülin yumurtalıklardan aşırı androjen yani erkeklik hormonu üretilmesine neden olup, tüm hormonal dengeyi ve yumurtlamayı bozabilir.

Bazı hastalarda ise beyinden salgılanan yumurtalıkların çalışmasını kontrol eden GnRH hormonun anormal salgılanması söz konusudur. Bunların biri veya hepsi bir arada bulunabilir.

Polikistik over belirtileri nelerdir?

PKOS’un pek çok ara formları mevcuttur, farklı şikayetler ve semptomlarla hastalar başvurabilir. Ancak tanı koymak için aşağıda belirttiğimiz 3 bulgudan en az 2’sinin bir arada olması gerekir. Bunlar:

1. Yumurtlama bozuklukları ve adet düzensizlikleri
2. Aşırı androjen yüksekliğine bağlı şikayetler: Androjenlerin (testesteron gibi) yani halk arasındaki deyimle “erkeklik hormonlarının” kan testlerinde yüksek çıkması yada vücutta aşırı tüylenme, sivilcelenme olması, bazı kadınlarda aşırı saç dökülmesi olması.
3. Ultrasonda polikistik overlerin görülmesi

Polikistik over nasıl anlaşılır? PKOS hastalarında hangi testler yapılır?

PKOS tanısı için yapılacak tek bir test yoktur. Birkaç test ya da bulgu değerlendirilerek tanı konur. Öncelikle hastanın şikayetleri ve bulguları gözden geçirilerek bunu açıklayacak başka bir sorun olup olmadığına bakılır. Bunlar:

• Aile hikayesi alınır. Ailesinde, akrabalarında benzer sorunları olan kadınlar var mı diye araştırılır.
• PKOS tanısında hastanın öncelikle adet düzeni hakkında sorgulama yapılır. Adet düzensizliği, adet görememe, geç adet görme, gebe kalamama vb. durumlar araştırılır.
• Kozmetik sorunlar üzerinde durulur. Aşırı tüylenme, sivilcelenme, saç dökülmesi, epilasyon yaptırma, vücudun belli bölgelerinde renk değişiklikleri vs. var mı diye bakılır.
• Hastanın boyu-kilosu ölçülür, tansiyonuna bakılır, vücut kitle indeksi hesaplanır.
• Evli olanlara jinekolojik muayene yapılıp smear testi (rahim ağzı kanserinin tarama testi) yapılır. Genital organlarda bir sorun olup olmadığı gözden geçirilir.
• Ultrason yapılarak özellikle rahim duvar kalınlığı ve yumurtalıkların büyüklüğü ve yapıları değerlendirilir.
• Bazı kan testleri yapılır. Hastanın yaşına bağlı bu testler değişebilir. Hormon seviyeleri, kan şekeri, kan yağları ve şeker yükleme testleri yapılır.

Polikistik over hamileliğe kesin engel mi?

Hayır, PKOS gebeliğe her zaman engel değildir. PKOS hastalarının gebelik durumu hastanın yumurtlama durumuna bağlıdır. Eğer bu hastalarda yumurtlama oluyorsa, bu seyrek bile olsa kendiliğinden gebe kalma şansları vardır. Ancak bazı hastalarda yumurtlama hiç olmaz veya çok seyrek olur. Bazılarında da beraberinde başka sorunlar da bulunabilir. Böyle hastalarda tedavi uygulanarak gebelik elde edilir. Bu nedenle çocuk isteyen PKOS olan kadınların umutsuzluğa kapılmaması, öncelikle yumurtlama durumunun değerlendirilmesi için bir jinekoloğa muayene olması gerekir.

Gebelik düşünmeyen PKOS hastaları ise mutlaka uygun bir yöntemle korunmalıdır. Çünkü çoğu hasta gebe kalamayacağını düşünerek korunmaya gerek görmez. Ancak seyrek bile olsa yumurtlama olduğu için bazı hastalarda istenmeyen bir gebelik olması söz konusu olabilir.

PKOS hastalarında gebelik ve doğum diğer kadınlara göre riskli midir?

PKOS’lu kadınlarda gebelik ve doğum diğer kadınlara göre daha risklidir. Düşük riski, erken doğum riski bu kadınlara daha yüksektir. Gebelikte şeker ve tansiyon sorunları daha sık görülür. Bunlara bağlı bebekte büyüme sorunları görülebilir ve bu hastalarda sezaryen doğum oranı daha yüksektir. Bütün bu risklerin azaltılması için gebelikte ve hatta öncesinde doğru beslenme ve kilo kontrolü çok önemlidir. Gerekli durumlarda bu hastalara ilaç tedavisi de başlanabilir.

Polikistik over sendromu olan kadınlarda uzun dönemde ne gibi riskler vardır?

PKOS olan kadınların bazılarında sadece yumurtlama bozukluğu, hafif adet düzensizliği dışında belirgin bulgu olmaz. Bazılarında ise bunlara ilaveten bazı kozmetik sorunlar yani aşırı tüylenme, aşırı sivilcelenme, kilo alımı gibi sorunlar gözlenebilir. Bu sorunlar o dönemde fark edilip çözülmesi gereken sorunlardır.

PKOS hastalarında kozmetik sorunlar ve adetle- gebelikle ilgili sorunlar bilinirken geç dönmede ortaya çıkan sorunlar çoğunlukla bilinmez veya göz ardı edilir.

PKOS hastalarının hormonal dengesizliğe ve aşırı kilo alımına bağlı uzun dönemde ortaya çıkan bazı ciddi hastalıklarla karşılaşma riski vardır. Örneğin insülin direnci ve tip 2 diyabet yani şeker hastalığı bu kadınlara daha sık görülür. Yüksek tansiyon, kolesterol, kan yağlarında yükseklik, karaciğerde yağlanma, obezite riski bunlarda daha yüksektir. Uyku apnesi, depresyon daha sık görülür.

Bu hastalarda anormal rahim kanamaları ve rahim duvarında kalınlaşma sık görülür. Rahim duvarında kalınlaşma uzun dönemde rahim kanseri gelişimine neden olabilir. Tüm bu riskler anlamında bu kadınların düzenli takip edilmeleri gerekir.

Polikistik over nasıl geçer?

Polikistik over nasıl geçer sorusuna günümüz şartlarında PKOS’un kesin bir tedavisi yoktur şeklinde cevap vermekteyiz. Sadece PKOS’un bulgularını azaltmaya ya da ortadan kaldırmaya yönelik tedaviler vardır. Hastaların bu tedavileri genelde uzun dönem kullanmaları gerekir. Verilen tedaviler hastanın şikayetine göre değişir. Mesela adet düzensizliği olan bir hastaya adet düzenleyici tedavi, çocuğu olmayan bir hastaya yumurtlatma tedavisi uygulanır. Tüylenme-sivilcelenme olan hastalarda da benzer şekilde duruma yönelik tedavi uygulanır. Bunların dışında bu hastaların gelecekte oluşabilecek risklere karşı da korunması ve takip edilmesi gerekir.

Polikistik over sendromu tedavisinde neler yapılır?

PKOS tedavisinde hastanın şikayeti, yaşı, tedavinin maliyeti, gebelik isteğinin olup olmaması gibi pek çok faktör göz önünde bulundurularak planlama yapılır. Pek çok tedavi şekli vardır. En sık kullanılan yöntemler şunlardır:

• Yaşam tarzı değişiklikleri: PKOS hastalarının ilk yapması gereken şey yaşam tarzı değişiklikleridir. Sağlıklı beslenme, kilo verme, düzenli bir hayat tarzı, stresi azaltma ve spor bu tarzın temelini oluşturur. Egzersiz düzenli olarak yapıldığında hem kilo verilmesini sağlar hem de kan şekerini düşürerek insülin direncini ve androjen seviyelerini azaltır. Olumsuz-kötü alışkanlıkların (sigara, alkol, hareketsiz yaşam, kolalı içecekler, hazır-paketlenmiş gıdalar) bırakılması gerekir. Doktor ve diyetisyen takibinde polikistik over diyeti ile kilo verilmeli ve ömür boyu kilo kontrolü sağlanmalıdır. Aşırı kilo bu hastalarda hem insülin direncini artırır hem de androjen seviyelerini artırarak aşırı tüylenme ve adet düzensizlikleri, yumurtlama sorunlarına neden olur. Sadece 5-10 kilo verme bile tüm bu şikayetlerde belirgin düzelme sağlar.
• Adet düzensizliğinin tedavisi: Adet düzensizliği için doğum kontrol hapları, adet düzenleyici ilaçlar, iğneler, vücuda yapıştırılan bantlar, halkalar veya hormonlu spiraller kullanılabilir. Hangi ilacın tercih edileceği hastanın yaşına, şikayetine, evli olup olmamasına, çocuk isteğine göre değişir. Genelde hem östrojen hem progesteron içeren ilaçlar kullanılır. Ancak bazen sadece progesteron içeren ilaçlar da kullanılabilir.
• Yumurtlamayı sağlayan ilaçlar: Yumurtlamayı sağlamak için genelde klomifen sitrat türü ilaçlar kullanılır. Adetin ilk günlerinde başlanır ve 5-7 gün kullanılır. Bazı hastalarda özellikle kilosu fazla olanlarda işe yarmayabilir. Bunlarda farklı ilaçlara ya da iğneyle yumurtlatma tedavisine geçilebilir. İğne kullanılarak yapılan tedaviler PKOS’lu hastalarda aşırı yumurta gelişmesi ve çoğul gebelik riski taşır. Bu nedenle dozlar çok ince ayarlanmalı, kontrollü bir şekilde artırılmalıdır. Buna rağmen aşırı yumurta gelişirse tedavi iptal edilerek, bir sonraki ay daha düşük dozlarda daha uzun süre tedavi verilmelidir.
• Tüylenmenin azaltılması ve tedavisi: Tüylenmeni azaltılmasında en sık doğum kontrol hapları ve androjen seviyelerini azaltan bazı ilaçlar kullanılır. Bunu dışında krem şeklinde kullanılan tüy gelişimini azaltan ilaçlar da vardır. Ancak bunlar geçici çözüm sağlar. Yani ilaç kullanılan dönemde androjen hormonlarını baskılayarak tüylenmeyi azaltır, ilaç bırakılınca hormonlar bir süre sonra eski haline döner. Bu süre kişiden kişiye değişir ve eski şikayetler yeniden başlar. Bu nedenle uygun hastalara kalıcı çözüm olarak epilasyon önerilir. Epilasyon kıl köklerine kalıcı olarak zarar verdiğinden hormon seviyeleri ne olursa olsun artık tüylenme olmaz.

Nadir olgularda polikistik over ameliyatı denilen “ovarian drilling operasyonu” uygulanır. Bu operasyon tıbbi tedaviye cevap vermeyen olgularda yapılır. Laparoskopi ile karın içine girilerek yumurtalıklara koter yardımıyla 5-10 arası delik açılır. Bu yapılan işlem vücuttaki androjen yükünü azaltarak belirtilerin düzelmesini, infertilite sorunu olanlarda gebelik oluşumunun kolaylaşmasını sağlar.