Türkiye’de yılda 15 milyon tarama yapılıyor! Bilgisayarlı tomografi gerçekten kanser riskini artırıyor mu? 'Röntgene göre 200 kat fazla radyasyon içeriyor'

BT taramaları, vücudun ayrıntılı iç resimlerini oluşturmak için X-ışınlarını kullanır. Sağlık sistemleri, kaza sonrası iç yaralanmaları değerlendirmek, kanser, felç, kırık kemikler gibi durumları teşhis etmek veya tedavilerin etkinliğini izlemek gibi nedenlerle yılda milyonlarca tarama gerçekleştiriyor.

İngiltere’de kaza sonrası iç yaralanmaları değerlendirmek, kanser, felç, kemik kırıkları gibi rahatsızlıkları teşhis etmek veya tedavilerin etkinliğini izlemek gibi nedenlerle yılda yaklaşık beş milyon tarama gerçekleştiriyor.

TÜRKİYE’DE YILDA 10-15 MİLYON ARASINDA TARAMA YAPILIYOR

Radyoloji Uzmanı Dr. Onur Aksoy, Türkiye’de tarama oranının çok daha yüksek olduğunu söyledi, “Sağlık Bakanlığı’nın açık ve güncel bir verisi olmasa da yapılan çalışmalara göre; Türkiye'de yılda yaklaşık 10 ila 15 milyon arasında BT taraması yapıldığı tahmin ediliyor. Bu sayı son yıllarda hem tanısal hem de kontrol amaçlı tetkiklerde BT kullanımının artmasıyla yükselmiş durumda. Karşılaştırmak gerekirse, İngiltere’de 5 milyon olan sayı, Türkiye’de nüfusa oranla daha yüksek seyrediyor” dedi.

ALKOL TÜKETİMİ VE AŞIRI KİLO İLE AYINI RİSKE SAHİP

Kaliforniya Üniversitesi'nde yapılan yeni bir araştırma, taramaların akciğer, göğüs ve diğer kanser türlerine yol açabileceğini ve bebekler için riskin on kat arttığını ortaya koydu. Bilgisayarlı tomografi taramalarında kanser riskinin, alkol tüketimi ve aşırı vücut ağırlığıyla aynı olduğu tahmin ediliyor.

Yeni araştırma, ABD'de 2023 yılında gerçekleştirilen 93 milyon BT taramasından yaklaşık 103.000 kanser beklendiğini ortaya koydu. Bu rakam, önceki tahminlerden yaklaşık üç ila dört kat daha fazla.

Araştırmacılar ABD'de 61,5 milyon hastanın 93 milyon muayenesini analiz ederek kanserin ne sıklıkla geliştiğini hesapladılar.

Yetişkinlerde karın ve pelvis taramalarının en fazla soruna yol açtığını, çocuklarda ise en büyük riskin kafa tomografilerinden kaynaklandığını tespit ettiler. Riskler, bir yaşından küçükken BT çekilenler arasında en yüksekti.

Aşırı radyasyona bağlı olarak ortaya çıkması öngörülen kanserler arasında akciğer, kolon, lösemi, mesane, meme ve tiroid yer alıyor.

FAYDALARI VE RİSKLERİ HAKKINDA DOĞRU İLETİŞİM ŞART

Radyografi Uzmanları Derneği'nde klinik görüntüleme ve radyasyondan korunma konusunda uzman olan Lynda Johnson, "Halkın zarar görmesini önlemek için BT'nin faydaları ve riskleri hakkında doğru iletişim şarttır. Sadece riske odaklanmak faydalı değildir ve bazı durumlarda kişinin kanserin erken teşhisini sağlayabilecek taramalara katılmasını engelleyebilir” dedi ve ekledi:

“BT taramasından geçecek herkese, bunun teşhis, tedavi ve potansiyel uzun vadeli bakım açısından bir birey olarak kendileri için ne anlama geldiğini anlamalarını sağlayacak dengeli, doğru ve ilgili bilgiler verilmelidir.”

Dr. Onur Aksoy, “BT taramaları yüksek çözünürlüklü görüntüler sağlar; ancak iyonizan radyasyon içerir ve bu hücre DNA’sına zarar verebilir” dedi ve BT taramalarının kanser riskini artırıp artırmadığı konusunu şöyle detaylandırdı:

-- Özellikle çocuklar ve bebekler gelişmekte olan dokular nedeniyle radyasyona karşı daha hassastır.

-- Gereksiz BT uygulamaları, riskin katlanmasına neden olabilir. Yılda birden fazla yüksek doz radyasyona maruz kalmak, özellikle göğüs, akciğer, tiroid ve lösemi gibi kanserlerin riskini artırabilir.

-- Ancak burada altı çizilmesi gereken nokta şu: Risk, BT’nin bilinçsiz ve gereksiz kullanımında artar. Doğru hasta, doğru zamanda, doğru endikasyonla değerlendirildiğinde BT'nin yararı çok daha fazladır.

-- Hekim kontrolünde ve bilinçli bir şekilde gerçekleştirilen BT incelemeleri hayat kurtarıcı olabilmektedir.

RÖNTGENE GÖRE 200 KAT FAZLA RADYASYON İÇERİYOR

“BT, gereksiz yere yapıldığında ve kişi aşırı radyasyona maruz kaldığında kanser riski artıyor denebilir mi?” diye sorduğumuz Aksoy, “Evet, denebilir. Bir BT incelemesi ortalama bir röntgenin 200 katına kadar radyasyon içermektedir. Bu nedenle gereksiz BT incelemeleri kanser riskini arttırır. Burada tabi kişinin yaşam tarzı, beslenmesi, uyku düzeni ve stres durumu da belirleyici olmaktadır. Özellikle aynı kişiye sık aralıklarla yapılan çok sayıda BT,  takip gerektirmeyen basit vakalarda BT kullanımına başvurulması, alternatif yöntemler varken (örneğin ultrason ya da MR) BT tercih edilmesi gibi durumlar, kişinin gereksiz radyasyon almasına neden olur ve zamanla kronik radyasyon etkisi kanser riskini artırabilir” cevabını verdi.

‘İNSANLARIN KAÇINMASI GEREKTİĞİ ANLAMINA GELMİYOR’

Londra Brunel Üniversitesi'nde inflamasyon, yaşlanma ve kanser biyolojisi alanında öğretim görevlisi olan Dr. Doreen Lau şu bilgileri verdi:

-- Bulgular, doktor tarafından önerildiğinde insanların BT taramalarından kaçınması gerektiği anlamına gelmiyor.

-- Çoğu durumda, ciddi bir hastalığı tespit etmenin ya da ekarte etmenin faydası, çok küçük zarar riskinden çok daha ağır basmaktadır. Bu araştırma, özellikle BT kullanımının yüksek olduğu ortamlarda gereksiz görüntülemeyi en aza indirme ve mümkün olan en düşük dozu kullanma ihtiyacını vurgulamaktadır.

-- Klinisyenler, uygun olan durumlarda, özellikle genç hastalar için veya tekrar görüntüleme yapılması beklenen durumlarda, MR veya ultrason gibi iyonize radyasyon içermeyen alternatif görüntüleme yöntemlerini de değerlendirebilirler.

Londra Queen Mary Üniversitesi'nde kanser taraması konusunda fahri profesör olan Stephen Duffy de şunları ekledi: “Hastalara BT taraması yaptırmaları tavsiye edilirse bunu yapmalarının akıllıca olacağını söyleyebilirim.”

BT İLE ERKEN TEŞHİS EDİLEBİLEN VE ÇEKİLMESİ GEREKLİ OLAN HASTALIKLAR NELER?

Dr. Onur Aksoy, “BT acil servislerde röntgen sonrasında ultrasonla birlikte en sık kullanılan tanı yöntemidir. Özellikle travmatik yaralanmalarda, travmatik olmayan acil durumlarda acil servislerde çok yoğun kullanılmakta ve hayat kurtarıcı olmaktadır” dedi ve ekledi:   

“Ayrıca akciğer nodüllerinin tanı ve takibinde, yüksek riskli gruplarda akciğer kanseri taramasında, beyin kanaması ve inmelerde, batın içi acil patoljolierde (akut apandisit, kolesistit, böbrek taşı vs) Covid-19 ve zatürre gibi enfeksiyonlarda akciğer değerlendirmesinde ve kanser hastalarında tanı ve takipte kullanılmaktadır.”